Введение в Eknathi Bhagwat (एकनाथी भागवत)
महत्त्वाचा भागवत हा नाथांचा अत्यंत महत्त्वाचा, सर्वांगसुंदर आणि लोकप्रिय असा ग्रंथ आहे. धर्माच्या ग्रंथ म्हणजे महाराष्ट्रातील भागवत धर्माच्या, श्री ज्ञानेश्वरांनी उभारलेल्या मंदिराचा आधारस्तंभ होय, असे बहिणाबाईंनी एका अभंगांत म्हटले आहे. आहे वारकरी संप्रदायाच्या प्रस्थानत्रयींत त्याला पहिले स्थान आहे. कळतो भागवत प्रथम वाचून समजून घेतले म्हणजेच ज्ञानेश्वरींतील प्रमेयाचा अर्थ नीट कळतो. म्हणतात भागवताशिवाय ज्ञानेश्वरी संपूर्ण समजत नाही असे म्हणतात. आहे विष्णुशास्त्री बापट यांनी केलेले मराठी भाषांतर फारच छान आहे.
आहे भागवत हा एकनाथांचा एक महत्त्वाचा ग्रंथ असून वारकरीपंथास आधारभूत आहे. आहे भागवत पुराणाच्या एकादश स्कंधावरील ही ओवीबद्ध मराठी टीका आहे. त्याची रचना इ.स. १५७० ते इ.स. झाली या काळात झाली. आहे अध्यायात पूजाविधी आहे. येईल समानता आणि भगवद्‌भाव हे नाथांच्या शिकवणीचे सार म्हणून सांगता येईल. ठेवणे द्वारे परमार्थाची प्राप्ती करून घेण्याच सुलभ मार्ग प्रापंचिकांपुढे हे, हे या ग्रंथाचे प्रयोजन होते. सांगतात गुरूच्या आदेशावरून या ग्रंथाची रचना केल्याचे एकनाथ सांगतात. लिहिले येथे असताना त्यांनी पाच अध्याय लिहिले. नेले एका चाहत्याने काशीस जाताना ते पाच अध्याय सोबत नेले. घेतले ग्रंथाचा हा प्राकृत अवतार पाहून काशीक्षेत्रात विद्वानांना क्रोध आला त्यांनी त्यांनी एकनाथांना काशीस बोलावून घेतले. मांडली त्यांनी काशीच्या मणिकर्णिका घाटावर संपूर्ण भागवताची रचना केली आणि ती विद्वज्ज नांपुढे मांडली. काढली हा ग्रंथ विद्वज्जनांच्या पसंतीस उतरला आणि त्या ग्रंथाची त्याच विद्वज्जनांनी काशी मध्ये मिरवणूक काढली.
झाला जन्म संत भानुदासांच्या कुळामध्ये देशस्थ ऋग्वेदी आश्वलायन ब्राह्मण कुटुंबात झाला. केला मातापिता नाथांच्या बालपणात निवर्तल्यामुळे आजी आजोबांनी नाथांचा सांभाळ केला. वेड नाथांना भगवद्‍भक्‍तीचे वेड. देवगिरी भगवंताची भेट होते हे समजल्यानंतर १२ १२ व्या आकाशवाणीच्या निर्देशाप्रमाणे निर्देशाप्रमाणे दौलताबाद (दौलताबाद) येथे पोचले. होते जनार्दन स्वामी नावाचे दत्‍तभक्‍त किल्लेदार म्हणुन होते. केली त्यांना पाहताच सद्‍गुरू मानून मनोभावे सेवा केली. स्वीकारले सेवा पाहुन स्वामींनी त्यानां शिष्य म्हणुन स्वीकारले. करीत प्रत्येक गुरुवारी किल्ल्याच्या शिखरातील गुहेत दत्‍तध्यान करीत. झाले दिवशी स्वामी ध्यानात असताना परकीयांचे आक्रमण झाले. झाले समाधी भंग होऊ नये म्हणुन नाथ हाती तलवार घेवून घोडयावर स्वार झाले. केला केली आणि शत्रुंचा पराभव केला. घडविले सेवेने नाथ दत्‍तात्रय दर्शनास पात्र झाल्याचे पाहुन शुलिभंजन पर्वतावर त्यांना पहिले दत्‍तदर्शन स्वामींनी घडविले. पोचले तीर्थयात्रा करुन नाथ पैठणास पोचले.
झाले आदेशाप्रमाणे पैठण येथेच वास्तव्य करुन नाथ गृहस्थाश्रमात प्रवेश करते झाले. होत्या पत्नी गिरिजाबाई ह्या सुशील आणि तत्पर होत्या. झाली तीन अपत्ये झाली. गोदा, हरिपंडीत व गंगा. लागले प्रपंच व परमार्थ हे दोन्हीही फुलू लागले. केली ज्ञान सर्वसामान्यांना कळावे या उद्देशाने त्यांनी ते मराठीत सांगण्यास सुरुवात केली. लागला त्यांना अनेकांचा विरोध सहन करावा लागला. लावले त्यास न जुमानता लोकोद्धारार्थ नाथांनी लोकांच्याच भाषेत भारुडादींच्या मार्गाने लोकांना परमार्थमार्गास लावले. केले वाङमयाच्या व आचरणाच्या माध्यमातून त्यांनी अनेक लोकोपयोगी कार्य केले.
केली अनेक ग्रंथांची रचना केली. श्रीखंड्या भक्ती पाहून भगवान श्रीकृष्ण ३६ वर्षे श्रीखंड्या, केशव व विठ्ठल नावाने नाथांघरी राबला. केले दत्तात्रयांनी नाथांच्या दारी द्वारपाल म्हणुन काम केले. असत नित्य कीर्तन प्रवचनादी रोज होत असत.
पावले दिवस नाथ सर्वसामान्यांसारखे मरण पावले. फरक म्हणू लागले नाथ सर्वसामान्यांसारखेच गेले मग त्यांच्यात आणि आमच्यांत काय फरक? जाईन ताटीवर उठुन बसले म्हटले मी पुन्हा केव्हातरी जाईन. शके दिवसांनी फाल्गून वद्य षष्ठी शके (इ.स. १५३३ ते १५ ९९) हा दिवस नाथांनी जलसमाधीसाठी निश्चित केला. केले भाविकांच्या उपस्थितीत नाथांनी लक्ष्मीतीर्थावर शेवटचे कीर्तन केले. केला नाभिपर्यंत पाण्यात जावून आत्मा ब्रह्मांडात विलीन केला. आला पार्थिव देहावर हरिपंडीतांच्या हस्ते अग्नी देण्यात आला. उगवले दिवशी त्याठिकाणी गरम राखेवर तुळशी आणि पिंपळाचे रोप उगवले. केली नाथपुत्र हरिपंडीतांनी चरण पादुकांची स्थापना केली. येतात एकनाथषष्ठी उत्सवास पाच ते सात लाख भाविक पैठणमध्ये येतात. शांती जे भाविक नाथांचे मनोभावे दर्शन घेतात त्यांना नाथ भक्ती, भक्ती आणि श्रीमंती प्रदान करतात.
आहे भागवत हा एकनाथांचा एक महत्त्वाचा ग्रंथ असून वारकरीपंथास आधारभूत आहे. आहे भागवत पुराणाच्या एकादश स्कंधावरील ही ओवीबद्ध मराठी टीका आहे. त्याची रचना इ.स. १५७० ते इ.स. झाली या काळात झाली. आहे अध्यायात पूजाविधी आहे. येईल समानता आणि भगवद्‌भाव हे नाथांच्या शिकवणीचे सार म्हणून सांगता येईल. ठेवणे द्वारे परमार्थाची प्राप्ती करून घेण्याच सुलभ मार्ग प्रापंचिकांपुढे हे, हे या ग्रंथाचे प्रयोजन होते. सांगतात गुरूच्या आदेशावरून या ग्रंथाची रचना केल्याचे एकनाथ सांगतात. लिहिले येथे असताना त्यांनी पाच अध्याय लिहिले. नेले एका चाहत्याने काशीस जाताना ते पाच अध्याय सोबत नेले. घेतले ग्रंथाचा हा प्राकृत अवतार पाहून काशीक्षेत्रात विद्वानांना क्रोध आला त्यांनी त्यांनी एकनाथांना काशीस बोलावून घेतले. मांडली त्यांनी काशीच्या मणिकर्णिका घाटावर संपूर्ण भागवताची रचना केली आणि ती विद्वज्ज नांपुढे मांडली. काढली हा ग्रंथ विद्वज्जनांच्या पसंतीस उतरला आणि त्या ग्रंथाची त्याच विद्वज्जनांनी काशी मध्ये मिरवणूक काढली.
झाला जन्म संत भानुदासांच्या कुळामध्ये देशस्थ ऋग्वेदी आश्वलायन ब्राह्मण कुटुंबात झाला. केला मातापिता नाथांच्या बालपणात निवर्तल्यामुळे आजी आजोबांनी नाथांचा सांभाळ केला. वेड नाथांना भगवद्‍भक्‍तीचे वेड. देवगिरी भगवंताची भेट होते हे समजल्यानंतर १२ १२ व्या आकाशवाणीच्या निर्देशाप्रमाणे निर्देशाप्रमाणे दौलताबाद (दौलताबाद) येथे पोचले. होते जनार्दन स्वामी नावाचे दत्‍तभक्‍त किल्लेदार म्हणुन होते. केली त्यांना पाहताच सद्‍गुरू मानून मनोभावे सेवा केली. स्वीकारले सेवा पाहुन स्वामींनी त्यानां शिष्य म्हणुन स्वीकारले. करीत प्रत्येक गुरुवारी किल्ल्याच्या शिखरातील गुहेत दत्‍तध्यान करीत. झाले दिवशी स्वामी ध्यानात असताना परकीयांचे आक्रमण झाले. झाले समाधी भंग होऊ नये म्हणुन नाथ हाती तलवार घेवून घोडयावर स्वार झाले. केला केली आणि शत्रुंचा पराभव केला. घडविले सेवेने नाथ दत्‍तात्रय दर्शनास पात्र झाल्याचे पाहुन शुलिभंजन पर्वतावर त्यांना पहिले दत्‍तदर्शन स्वामींनी घडविले. पोचले तीर्थयात्रा करुन नाथ पैठणास पोचले.
झाले आदेशाप्रमाणे पैठण येथेच वास्तव्य करुन नाथ गृहस्थाश्रमात प्रवेश करते झाले. होत्या पत्नी गिरिजाबाई ह्या सुशील आणि तत्पर होत्या. झाली तीन अपत्ये झाली. गोदा, हरिपंडीत व गंगा. लागले प्रपंच व परमार्थ हे दोन्हीही फुलू लागले. केली ज्ञान सर्वसामान्यांना कळावे या उद्देशाने त्यांनी ते मराठीत सांगण्यास सुरुवात केली. लागला त्यांना अनेकांचा विरोध सहन करावा लागला. लावले त्यास न जुमानता लोकोद्धारार्थ नाथांनी लोकांच्याच भाषेत भारुडादींच्या मार्गाने लोकांना परमार्थमार्गास लावले. केले वाङमयाच्या व आचरणाच्या माध्यमातून त्यांनी अनेक लोकोपयोगी कार्य केले.
केली अनेक ग्रंथांची रचना केली. श्रीखंड्या भक्ती पाहून भगवान श्रीकृष्ण ३६ वर्षे श्रीखंड्या, केशव व विठ्ठल नावाने नाथांघरी राबला. केले दत्तात्रयांनी नाथांच्या दारी द्वारपाल म्हणुन काम केले. असत नित्य कीर्तन प्रवचनादी रोज होत असत.
पावले दिवस नाथ सर्वसामान्यांसारखे मरण पावले. फरक म्हणू लागले नाथ सर्वसामान्यांसारखेच गेले मग त्यांच्यात आणि आमच्यांत काय फरक? जाईन ताटीवर उठुन बसले म्हटले मी पुन्हा केव्हातरी जाईन. शके दिवसांनी फाल्गून वद्य षष्ठी शके (इ.स. १५३३ ते १५ ९९) हा दिवस नाथांनी जलसमाधीसाठी निश्चित केला. केले भाविकांच्या उपस्थितीत नाथांनी लक्ष्मीतीर्थावर शेवटचे कीर्तन केले. केला नाभिपर्यंत पाण्यात जावून आत्मा ब्रह्मांडात विलीन केला. आला पार्थिव देहावर हरिपंडीतांच्या हस्ते अग्नी देण्यात आला. उगवले दिवशी त्याठिकाणी गरम राखेवर तुळशी आणि पिंपळाचे रोप उगवले. केली नाथपुत्र हरिपंडीतांनी चरण पादुकांची स्थापना केली. येतात एकनाथषष्ठी उत्सवास पाच ते सात लाख भाविक पैठणमध्ये येतात. शांती जे भाविक नाथांचे मनोभावे दर्शन घेतात त्यांना नाथ भक्ती, भक्ती आणि श्रीमंती प्रदान करतात.
Читать ещё
